του Αλέκου Χατζηκώστα

Η υπόθεση της αναοριοθέτησης του αρχαιολογικού χώρου τα Βέροιας, αναγκαία οδηγεί και σε γενικότερη συζήτηση σχετικά με το περιεχόμενο της αρχαιολογικής κληρονομιάς και της διαχείρισης-αντιμετώπισης της από την κυβέρνηση και τις τοπικές αρχές. Ορισμένες γενικότερες σκέψεις μας (στηριγμένες σε αρθρογραφία ειδικών και κυρίως στον αείμνηστο καθηγητή Γ. Χουρμουζιάδη):

1.Η ανασκαφή, εξ ορισμού, είναι "καταστροφή", με την έννοια ότι μοιάζει σαν χειρουργική επέμβαση, κατά τη διάρκεια της οποίας ψάχνεις να βρεις την αιτία της νόσου, πετάς, όμως, το περιβάλλον που τη διατηρεί. Στην περίπτωση της ανασκαφής, πετάς το περιβάλλον, που διατηρεί ως αρχείο τις μαρτυρίες πολιτισμού. Ωστόσο, μέσω αυτής, αναπλάθουμε την Ιστορία. Για να γίνει όμως αυτό, απαιτείται προγραμματισμός και τέλεια μέσα, ώστε οι πληροφορίες που φυλάει το έδαφος να διασωθούν και να καταγραφούν με όλες τις δυνατές μεθόδους. Μόνο έτσι ματαιώνεται ο "καταστροφικός" χαρακτήρας της ανασκαφής. Στην Ελλάδα, υπάρχουν ποικίλοι φορείς, που διενεργούν ανασκαφές. Κατ' αρχήν η Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία διενεργεί συστηματικές ανασκαφές, αλλά και αναγκαστικές, εννοώντας αυτές που γίνονται με αφορμή την εκτέλεση κάποιου δημόσιου έργου. Οι τελευταίες, που δε γίνονται κάτω από σωστές προϋποθέσεις, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα. Προβλήματα, που θα αποφεύγονταν, αν το κράτος αποφάσιζε να υλοποιήσει το από δεκαετιών αίτημά: Σύνταξη αρχαιολογικών χαρτών για ολόκληρη τη χώρα. Μπορεί οι πιστώσεις που διατίθενται, το επιστημονικό, διοικητικό, τεχνικό και φυλακτικό προσωπικό να μην επαρκούν για την έρευνα των αρχαίων που αποκαλύπτονται, ωστόσο μόνη η αύξηση των πιστώσεων δεν αρκεί για να λυθεί το πρόβλημα. Χρειάζεται νέα οργάνωση της Υπηρεσίας, καθορισμός επιστημονικής πολιτικής και, κυρίως, εφαρμογή της πολιτικής. Χρειάζεται προφανώς διαχρονικά άλλη πολιτική. Πολιτική, που θα βάλει τέλος, πρώτα απ' όλα, στην εντύπωση του κόσμου ότι Αρχαιολογία σημαίνει θησαυροθηρία. Που δε θα ωραιοποιεί το εύρημα πέραν κάθε επιστημονικής δεοντολογίας. Οι αρχαιότητες δεν ψηφίζουν και γι' αυτό είναι αμελητέες... Όταν, όμως, ωραιοποιούνται, γίνονται αντικείμενο καπηλείας εθνικιστικού περιεχομένου, με επικίνδυνες συνέπειες!

2. Η Αρχαιολογία δεν είναι μια ιστορία της τέχνης. Δεν είναι η αισθητική αποτίμηση των αντικειμένων. Δεν είναι καν μία συλλογή ευρημάτων, αν και αυτό αποτελεί συστατικό της στοιχείο. Η Αρχαιολογία είναι η ιστορία του απλού ανθρώπου, οι πράξεις του, για να τραφεί, να πιει νερό, να καλλιεργήσει, να κατοικήσει, να ζήσει και αργότερα να ζήσει όμορφα. "Υπάρχει, πράγματι, ο προβληματισμός τι θα γίνει με το υλικό που αποκαλύπτεται στη διάρκεια μιας ανασκαφής. Δεν μπορεί επ' άπειρον ο μόνος τρόπος επικοινωνίας και δημοσιοποίησης να είναι η αρχαιολογική δημοσίευση. Κι ακόμα, με εντυπωσιάζει αρνητικά, όταν το ενδιαφέρον εστιάζεται μόνο στο εύρημα, αν και αποτελεί μόνο ένα μέρος της έρευνας. Το θέμα είναι να προχωρήσεις μετά το εύρημα, πίσω από αυτό. Να δεις την πληροφορία που σου παρέχει. Τι σημαίνει, δηλαδή, αυτό που λένε ότι "η προϊστορία δεν έχει εντυπωσιακά ευρήματα"; Προφανώς, εννοούν το αισθητικώς εντυπωσιακό. Αλλά το να βρίσκεις σε ανασκαφή κόκαλα ζώου και να μαθαίνεις ότι οι άνθρωποι αυτοί ήταν κυνηγοί, δεν είναι εντυπωσιακή η πληροφορία; Πρέπει, επιτέλους, να περάσουμε από την ευρηματολογία στη μεταευρηματολογία". Παράλληλα, με άλλες αντιλήψεις, γίνεται ακριβώς το αντίθετο. Για παράδειγμα, ξέρουμε ότι ο ναός της Αρτέμιδος στη Δημητριάδα κάποια στιγμή άλλαξε και έγινε ιερό της Ισιδος. Το σημαντικό σε αυτή την περίπτωση δεν είναι το άγαλμα που βρέθηκε και δηλώνει την αλλαγή της λατρείας, αλλά το γεγονός ότι οι αιτίες αυτής της μεταβολής σχετίζονται με ιστορικές, κοινωνικές, ή οικονομικές αλλαγές". Και κάτι ξεχωριστό (που δικαιολογεί π.χ γιατί δεν προχώρησαν τα έργα στον προϊστορικό Οικισμό στη Νικομήδεια). Οι εθνικές ιδεολογίες της Ορθοδοξίας και του ελληνοκεντρισμού, όπως αυτές διαμορφώθηκαν κάτω από την επίδραση της εκκλησίας, οι εκπαιδευτικοί μηχανισμοί προσανατολισμένοι ανελαστικά στα συμβατικά ιδεώδη του κλασικισμού, τα ΜΜΕ τα παγιδευμένα στη χυδαία έννοια του εθνικισμού και η παραδοσιακή αντίληψη για το "ελληνικό", η οποία θεμελιώθηκε σε φορμαλιστικά κριτήρια νομιμοποιημένα κυρίως από την κλασική αρχαιολογία, δημιούργησαν απαγορευτικές συνθήκες για την ανάπτυξη των προϊστορικών ερευνών στην Ελλάδα. Δημιούργησαν, ακόμα, μία κοινή γνώμη, που δεν ενδιαφερόταν για την περίοδο της προϊστορίας, αφού θεωρούσε ότι αυτή η περίοδος δε χαρακτηριζόταν από τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού. Να σημειώσουμε εδώ ότι και οι ανασκαφές και οι αποκαλύψεις στη Βεργίνα έγιναν και αντικείμενο εκμετάλλευσης, αρχής γενομένης από τον Καραμανλή, αφού προσδόθηκε σ' αυτές, όχι απλά εθνικός, αλλά εθνικιστικός χαρακτήρας. Αν και ο Μανώλης Ανδρόνικος δεν παγιδεύτηκε σε αυτό,πρέπει να πούμε ότι παγιδεύτηκαν οι ανασκαφές, το μέλλον τους και η ανάδειξη των ευρημάτων, καθώς η ανάδειξή τους πήρε ένα χαρακτήρα εντυπωσιακό.

3. Ο αείμνηστος καθηγητής Γ. Χουρμουζιάδης υποστήριζε ότι : «Η Αρχαιολογική Υπηρεσία του ΥΠΠΟ είναι, ίσως, η τελευταία συντηρητική υπηρεσία του ελληνικού κράτους, ως δομή και ως λειτουργία». «Το πώς σκέφτονται οι αρχαιολόγοι να αντιμετωπίσουν τον αρχαιολογικό πλούτο, το πώς ασκούν διοίκηση μέσα στις Εφορίες, το πώς οργανώνουν την ερευνητική και διοικητική δουλιά και τη σχέση τους με το κοινό, είναι στατική. Χρησιμοποιώ αυτόν το χαρακτηρισμό, για να τονίσω ακριβώς το μέγεθος της κατάστασης, χωρίς να σημαίνει ότι όλοι οι αρχαιολόγοι της υπηρεσίας είναι έτσι».. «Για να δημοσιεύσει μια ανασκαφή οποιοσδήποτε κατώτερος, ιεραρχικά, αρχαιολόγος, θα πρέπει να έχει το δικαίωμα που του εκχωρεί ο προϊστάμενος, άσχετα αν η ανασκαφή έχει γίνει από αυτόν που ανακοινώνει το εύρημα. Πρέπει να ευχαριστήσει τον /την έφορο που του έδωσε το δικαίωμα κι αυτό για μένα είναι μια δομή, που αποκαλύπτει το συντηρητισμό της διοικητικής λογικής».

«Ο συντηρητισμός αναπτύσσεται και στη σχέση των αρχαιολόγων από τους συναδέλφους της υπηρεσίας, οι οποίοι πιστεύουν ότι αυτή η υπηρεσία είναι "έξω" από τα "καθημερινά". Έχουν μία "αστυνομοκρατούμενη" άποψη για την προστασία των αρχαίων. Πιστεύουν ότι ο μόνος τρόπος να διατηρηθούν τα αρχαία είναι το κλείσιμό τους. Το συρματόπλεγμα, ο φύλακας, η ποινή, το δικαστήριο ...ο "αποκεφαλισμός". Οι πιο πολλοί δεν πιστεύουν ότι το αρχαίο πρέπει να γίνει κτήμα, ως γνώση, ως οπτική εντύπωση του ελληνικού λαού. Οτι πρέπει να υπάρχουν ωραίοι αρχαιολογικοί και ανασκαφικοί χώροι, που να μπορεί να μπει ο πολίτης, να δει την ανασκαφή την ώρα που αυτή γίνεται και να τον κάνεις "συνένοχο" τον ίδιο, να του λες, εμμέσως, "προστάτεψέ το κι εσύ". Τελικά, αυτό που κάνουν, και πραγματικά δουλεύουν και κουράζονται, το κρατάνε για τον εαυτό τους. Ενας αρχαιολόγος μπορεί να κάνει και δέκα χρόνια να δημοσιεύσει μια ανασκαφή. Οι αποθήκες είναι "φίσκα" από αρχαία που δε δημοσιεύονται».«Ποτέ δεν ασχολήθηκε η Αρχαιολογική Υπηρεσία με το κοινό, που από πολλούς αρχαιολόγους θεωρείται ο εχθρός του αρχαίου. Η αμεσότητα του αρχαίου τρομάζει περισσότερο από κάθε καταστολή. Υπάρχει τρόπος να βρίσκεται το αρχαίο ακόμη και μέσα σε κατοικημένο χώρο χωρίς να φθείρεται. Αυτό, βέβαια, προϋποθέτει μια άλλη πολεοδομική πολιτική. Τα λεφτά που δίνουν ακόμη και οι εταιρίες των μεγάλων έργων για τις ανασκαφές, θα μπορούσαν να δοθούν για αλλαγές στα ίδια τα έργα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα να ανασκαφεί και να μελετηθεί κανονικά αυτό που βρίσκεται. Θες να προστατέψεις τις αρχαιότητες, τον πολιτισμό; Ερεύνησέ τα. Χρηματοδότησε την έρευνα. Η έρευνα είναι ο πιο αποτελεσματικός τρόπος προστασίας του πολιτισμού».

4. Είναι κοινό μυστικό χρόνια τώρα ότι στα έργα προστασίας και ανάδειξης της πολιτιστικής-αρχαιολογικής κληρονομιάς «χώνεται» το κεφάλαιο, με κίνδυνο να εμπορευματοποιηθούν και να ιδιωτικοποιηθούν. Και εδώ βρίσκεται ο κίνδυνος για το επόμενο διάστημα. Η «αξιοποίηση» των αρχαιολογικών θησαυρών γίνεται «μονόπατα» ως τουριστική «ατραξιόν». Είμαστε κατηγορηματικοί αντίθετοι στην μετατροπή της περιοχής μας σε μία «αρχαιολογική ντίσνευλαντ».

5.Η οικοδομική «ανάπτυξη» της περιοχής είναι γεγονός ότι δεν σεβάστηκε όχι μόνο το φυσικό περιβάλλον αλλά και την αρχαιολογική μας κληρονομιά. Πλήθος αρχαιοτήτων «θάφτηκαν» στα θεμέλια των πολυκατοικιών ή καταστράφηκαν ενώ όσες μπόρεσαν να σωθούν για μια σειρά αιτίες δε είναι διατηρημένες-επισκέψιμες στο σύνολο τους. «Ανάπτυξη» που γίνεται με γνώμονα το κέδρος προφανώς και δεν έχει την «πολυτέλεια» σεβασμού περιβάλλοντος και αρχαιοτήτων. Εδώ οι ευθύνες διαχρονικά κυβερνήσεων και τοπικών αρχών είναι μεγάλες.

6. Με βάση τα σημερινά δεδομένα μόνο «εμβαλωματικές λύσεις» μπορούν να δοθούν. Τουλάχιστον όμως να είναι αποτέλεσμα συνεργασίας και όχι μονομερών ενεργειών. Η προστασία των αρχαιοτήτων, η ανάδειξή τους , η βελτίωση της «ποιότητας ζωής» των κατοίκων της περιοχής, μπορεί να γίνει μόνο σε διαφορετικό «πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον» κάτι που απαιτεί ριζικά διαφορετική πολιτική! Η εμπειρία που υπήρχε σε μια σειρά χώρες που οικοδομούσαν τον σοσιαλισμό μέχρι το ’90 είναι πολλαπλά χρήσιμη και διδακτική και στο ζήτημα αυτό!

 

 

 

Σχόλια

• Δεν υπάρχουν σχόλια για αυτό το άρθρο.

Δεν σας επιτρέπεται η υποβολή σχολίων. Παρακαλούμε συνδεθείτε.