Με μεγάλη συμμετοχή κόσμου πραγματοποιήθηκε το πρωί της Κυριακής 25/9 στην κατάμεστη αίθουσα της ΒΕΤΛΑΝΣ η παρουσίαση του νέου βιβλίου του Θεόδωρου (Λάκη) Ζιώτα "Η Νάουσα μέσα από τις εφημερίδες 1875-1940" ΤΟΜΟΣ Β': ΟΙKΟΝΟΜΙΚΗ ΖΩΗ». Μεταξύ των παρευρισκόμενων ο δήμαρχος Νάουσας  Ν. Καρανικόλας, ο πρόεδρος του Δ.Σ Γ. Βασιλείου, τα μέλη του Δ.Σ (με τη ΛΑΣ) Λ. Λακηνάνος και Α. Χατζηιωαννίδης, ο υποψήφιος δήμαρχος Γ. Μαρκοβίτης κ.α. Για το βιβλίο μίλησαν:

Αλέξανδρος Οικονόμου, επιμελητής της έκδοσης και πρόεδρος της Πολιτιστικής Εταιρείας Νάουσας «Αναστάσιος Μιχαήλ ο λόγιος»

Στέργιος Αποστόλου ιστορικός ερευνητής (η ομιλία του διαβάστηκε από την κόρη του Σπυριδούλα)

Δήμητρα Τζάκη-Μπεσλίκα, επιμελήτρια της έκδοσης

Χατζηκώστας Αλέκος δημοσιογράφος και συγγραφέας

Και ο ίδιος ο συγγραφέας.

Ολόκληρη η παρέμβαση του Αλέκου Χατζηκώστα

Το είχα υποσχεθεί και μου δόθηκε η ευκαιρία να το κάνω. Να πω δυο λόγια για τον δεύτερο τόμο του βιβλίου του Λάκη Ζιώτα «Η Νάουσα μέσα από τις εφημερίδες».

Πρόκειται για ένα βιβλίο πολλαπλά χρήσιμο. Όχι μόνο για τους ιστορικούς, αλλά κυρίως για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Δίνει πολλές ψηφίδες της ιστορίας του τόπου. Μάλιστα η δική μου εκτίμηση είναι ότι αυτός θα έπρεπε να είναι ο πρώτος τόμος, μιας και η οικονομική βάση ενός τόπου καθορίζει σε τελική ανάλυση το εποικοδόμημα (πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό κ.α).

1.Τα στοιχεία που θέτει για τις οικονομικές εξελίξεις, δεν είναι παρά τα συγκεκριμένα παραδείγματα για την παρουσία και την ανάπτυξη των καπιταλιστικών-κεφαλαιοκρατικών σχέσεων παραγωγής στη ευρύτερη περιοχή. Δεν αποτελούν ιδιομορφίες της περιοχής, αλλά υπακούν σε τελική ανάλυση στους «σιδερένιους νόμους» του κοινωνικο-οικονομικού αυτού συστήματος.

Η ανάπτυξη του εμπορικού κεφαλαίου στον 18ο αιώνα αποτέλεσε την ιστορική προϋπόθεση για τη εμφάνιση και στη συνέχεια ανάπτυξη του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής στη μετέπειτα επικράτεια του νέου ελληνικού αστικού κράτους, καθώς και στην ευρύτερη περιοχή. Το γεγονός αυτό δεν ήταν ελληνική ιδιαιτερότητα, αφού ιστορικά το εμπορικό κεφάλαιο είναι αρχαιότερο, εμφανίζεται πριν το κεφαλαιοκρατικό τρόπο παραγωγής. Ο ίδιος ο Μαρξ τόνιζε ότι ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής προϋποθέτει ιστορικά την παραγωγή για εμπόριο. Να σημειώσουμε εδώ ότι στον ελλαδικό χώρο ήδη πριν το 1821 είχαν ενισχυθεί η εμπορευματοποίηση της παραγωγής, οι χρηματικές συναλλαγές, η συμμετοχή στο εμπόριο της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου και της Ευρώπης. Να θυμίσω εδώ ότι η γειτονική Θεσσαλονίκη στα τέλη του 19ου αιώνα αποτελούσε το δεύτερο βιομηχανικό κέντρο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η συνολική βελτίωση των μεταφορών (π.χ τραίνο) υποδήλωνε την κλιμάκωση του εμπορίου, που το 1885 αποτελούσε το 40% τα  ου εξωτερικού εμπορίου της αυτοκρατορίας, που με τη σειρά του οδήγησε σε ανάπτυξη και του χρηματοπιστωτικού τομέα (τράπεζες)

2.Η ανάπτυξη του καπιταλισμού και στη Νάουσα είναι στηριγμένη στην εκμετάλλευση των εργαζομένων, στον ιδρώτα και στο αίμα τους στην κυριολεξία. Ιδιαίτερη σημασία έχουν οι αναφορές στη εργασία των γυναικών και των ανήλικων. Που διαλύουν και τις μέχρι τώρα καλλιεργούμενες αντιλήψεις περί «ευεργετών». Προσωπικά που θυμίζουν περιγραφές του Φ. ΕΝΓΚΕΛ στο βιβλίο του-το 1845-  «Η κατάσταση της εργατικής τάξης στη Αγγλία» (Άλλωστε τι Μαντσεστερ των Βαλκανίων θα ήταν η Νάουσα χωρίς αντιγραφές μεθόδων…) Όσο δε αφορά τις μεθόδους «με το καρότο και το μαστίγιο» που αναφέρονται, έχουν σημασία του τα όσα γράφει ο ίδιος ο Φ. Ενγκελς στον τελευταίο πρόλογο του βιβλίου (1892): «Οσο μεγαλύτερη ήταν μια βιομηχανική επιχείρηση, όσο μεγαλύτερος ήταν ο αριθμός των εργατών της, τόσο μεγαλύτερη ήταν και η ζημιά και οι επιχειρησιακές δυσκολίες σε κάθε σύγκρουση με τους εργάτες. Γι' αυτό με το πέρασμα του χρόνου άρχισε να επικρατεί ένα καινούριο πνεύμα στους εργοστασιάρχες, και ιδιαίτερα στους πιο μεγάλους. Έμαθαν ν' αποφεύγουν τους ανώφελους καυγάδες, έμαθαν να συμβιβάζονται με την ύπαρξη και τη δύναμη των εργατικών συνδικάτων (trade-unions) και τέλος ακόμα, ανακάλυψαν στις απεργίες ένα αποτελεσματικό μέσο να πραγματοποιούν τους δικούς τους σκοπούς - φτάνει μόνο οι απεργίες να κηρύχνονταν την κατάλληλη στιγμή. Ετσι τα πράγματα έφτασαν στο σημείο, οι πιο μεγάλοι εργοστασιάρχες, που προηγούμενα ήταν οι αρχηγοί στον αγώνα ενάντια στην εργατική τάξη, να γίνουν τώρα οι πρώτοι που έκαναν έκκληση για την ειρήνη και την αρμονία. Και αυτά για πολύ βάσιμους λόγους.

Ολες αυτές οι παραχωρήσεις στη δικαιοσύνη και τη φιλανθρωπία ήταν στην πραγματικότητα μόνο μέσα για να επιταχύνουν τη συγκέντρωση του κεφαλαίου στα χέρια λίγων και να τσακίσουν τους μικρότερους ανταγωνιστές τους, που δεν μπορούσαν να ζούνε χωρίς τέτοια έκτακτα κέρδη.»

Ξεχωριστό κομμάτι του βιβλίου- χρήσιμο για συμπεράσματα και για το σήμερα- είναι η στάση του αστικού κράτους, των εκάστοτε κυβερνήσεων, της Δικαιοσύνης, αλλά και τοπικών αρχών υπέρ των συμφερόντων των οικονομικά ισχυρών. Η πολιτική τους ήταν και είναι βαθύτατα ταξική, ας μην υπάρχουν αυταπάτες περί αυτού…Και αν καμία φορά φαινόταν «ριγμένοι» π.χ οι βιομήχανοι της περιοχής, αυτό είχε να κάνει απλά με τις ενδοαστικές αντιθέσεις που υπήρχαν και υπάρχουν πάντα στους κόλπους της καπιταλιστικής κοινωνίας, μίας και το κράτος σε τελευταία ανάλυση εκφράζει συνολικά τα συλλογικά συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης. Και κάτι ακόμη γενικότερο:Το αστικό κράτος αποτελεί όργανο της κυριαρχίας της αστικής τάξης, ανεξάρτητα από τις μορφές διακυβέρνησης με τις οποίες εμφανίζεται. Τα ιδιαίτερα συμφέροντα των καπιταλιστών διάφορων κλάδων στις συνθήκες της εσωτερικής άναρχης και ανισόμετρης ανάπτυξης (φαινόμενα σύμφυτα του καπιταλισμού) τελικά υποτάσσονται στο συνολικό συμφέρον της αστικής τάξης και της εξουσίας της. Σε τέτοιες συνθήκες δεν είναι καθόλου παράξενο ή ασύμβατο η εκάστοτε αστική κυβέρνηση να έρχεται σε αντίθεση με ένα τμήμα του κεφαλαίου ή με ξεχωριστούς καπιταλιστές

3. Υπάρχει στο βιβλίο η παρατήρηση για την αργή ανάπτυξη του σκ. στην περιοχή. Ας δούμε τη μεγαλύτερη εικόνα σε επίπεδο Β. Ελλάδας:Στην οθωμανική αυτοκρατορία έχουμε τα πρώτα αγωνιστικά σκιρτήματα γύρω από τους γάλλους και ιταλούς ειδικούς των σιδηροδρόμων αρχικά και την επίδραση της κομμούνας (1871). Όμως η επανάσταση των νεότουρκων άλλαξε τις συνθήκες διεξαγωγής της ταξικής πάλης. Οι νεότουρκοι μέσω της εισαγωγής αστικών εκσυγχρονισμών (αναγνώριση συνδικάτων, ανεκτικότητα στις απεργίες κλπ) προσπαθούσαν να προσεταιριστούν και το εργατικό κίνημα. Σύντομα όμως οι αλληλοαποκλειόμενες επιδιώξεις των βαλκανικών εθνισμών και οι κινητοποιήσεις του εργατικού κινήματος οδήγησαν σε σύγκρουση με τους νεότουρκους. Έτσι π.χ συνέστησαν τη δημιουργία εθνοτικών ταμείων αλληλοβοήθειας ώστε να απορροφώνται οι κραδασμοί και να απομονώνονται τα επαναστατικά στοιχεία. Να τονίσουμε εδώ την επίδραση των «Στενών» της Ενωμένης Εργατικής Σοσιαλδημοκρατικής Ομάδας και μετά της φεντερασιον στη θεσ/νικη. Η ανάπτυξη του εργατικού κινήματος πηγαίνει «αντάμα» διαλεκτικά με αυτή του σοσιαλιστικού και στη συνέχεια του κομμουνιστικού κινήματος. Να σημειώσουμε εδώ ότι σημαντικό ρόλο σε τοπικό επίπεδο για τη δημιουργία Κ.Ο σε Νάουσα και Βέροια έπαιξαν οι «Παλιοί Πολεμιστές» μετά το 1923…Εδώ να προσμετρήσουμε σε μια σειρά γεγονότα που συνέβησαν και επέδρασαν στην ανάπτυξη του σ.κ. Είναι ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος που η Β. Ελλάδα ήταν βασικό μέτωπο, η Οκτωβριανή Επανάσταση και η ίδρυση του ΚΚΕ και της ΓΣΕΕ (1918) και στη συνέχεια η μικρασιατική εκστρατεία και τραγωδία.

4.Και ορισμένα σχόλια για τις πηγές του βιβλίου, τις εφημερίδες της εποχής:

Σίγουρα οι εφημερίδες και το πώς κατέγραφαν τα γεγονότα είναι μία βασική πηγή. Φυσικά δεν αρκεί αλλά θα πρέπει να συνδέεται και με άλλες πηγές π.χ κομματικά-συνδικαλιστικά-επιχειρηματικά ντοκουμέντα.

Να πω αυτό που τόνισα και στη πρώτη παρουσίαση. Μπορεί κανείς να δει και τις διαφορές με το σήμερα. Στο μεράκι για ρεπορτάζ, στην πλούσια αρθρογραφία που υπήρχε τότε και στην έλλειψη που υπάρχει σήμερα και τη μετατροπή έντυπου και ηλεκτρονικού σε πίνακα ανακοινώσεων δελτίων τύπου…

Και τότε αλλά και τώρα ένα μεγάλο κομμάτι των ΜΜΕ- ελεγχόμενο από μεγάλα συμφέροντα- έχει τις δικές του εμμονές. Π.χ στην αντιμετώπιση του εργατικού-λαϊκού κινήματος. Αποσιώπηση-διαστρέβλωση. Δες τε χτες πως αντιμετωπίστηκαν οι λαϊκές κινητοποιήσεις από τη πλειοψηφία των ΜΜΕ, με τη λέξη «ταλαιπωρία» ή «ήταν άμαζες». Διαβάστε και τότε τα σχετικά ρεπορτάζ που με σαφήνεια θεωρούνταν υπερβολικά τα αιτήματα ή υποκινούμενες. Ένα ακόμη χαρακτηριστικό, ο αντικομουνισμός. Τότε- για το νεαρό ΚΚΕ- μύδροι, όταν σε κάθε δράση έβλεπαν τον κομμουνιστικό κίνδυνο-δάκτυλο, τώρα με τη αποσιώπηση της δράσης ή την διαστρέβλωση των θέσεων του με μια σειρά προπαγανδιστικά στερεότυπα όπως «δογματικό», «δεν θέλει να κυβερνήσεις» κλπ.

Από τις εφημερίδες της εποχής μία παραμένει σε κυκλοφορία (μαζί με τη ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ), ο ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ. Που και στο βιβλίο αποτελεί πολύτιμη πηγή τόσο για την κατάσταση των εργαζομένων όσο και για τους αγώνες τους. Αυτό άλλωστε ισχύει μέχρι σήμερα!

Για να κλείσω. Το βιβλίο που είναι μία ενδελεχής μελέτη- και ανεξάρτητα από τις επιμέρους παρατηρήσεις ή διαφωνίες- αποτελεί πολύτιμο βοηθό για τη πραγματική κοινωνική ιστορία της Νάουσας, γεμάτη διδάγματα και για το σήμερα. Γιατί όπως λέει και το τραγούδι «όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα το ίδιο μένουν».

 

 

Σχόλια

• Δεν υπάρχουν σχόλια για αυτό το άρθρο.

Δεν σας επιτρέπεται η υποβολή σχολίων. Παρακαλούμε συνδεθείτε.