Του Αλέκου Χατζηκώστα *

Ο φετινός γιορτασμός της επετείου του ΟΧΙ του λαού μας στις 28 του Οκτώβρη του 1940, μετά από χρόνια, γράφτηκαν και σε μέγαλα ΜΜΕ (τυχαίο;) μια σειρά ανιστόρητα και κυρίως αντικομουνιστικά άρθρα για τη στάση του ΚΚΕ στον ελληνοιταλικό πόλεμο αλλά και στη συνέχεια στην Εθνική μας Αντίσταση. Η πρώτη δέσμη «κατηγοριών» αφορά το εάν το ΚΚΕ «συμμετείχε ενεργά στο ΟΧΙ» και η δεύτερη αν τελικά έκανε  πραγματική αντίσταση κατά τη διάρκεια της κατοχής. Το ρολόι της ιστορίας συνειδητά το γυρίζουν στα μαύρα χρόνια…

1. Η έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου βρήκε το ΚΚΕ αποδεκατισμένο, την ηγεσία και τα στελέχη του στις φυλακές και τις εξορίες, τις οργανώσεις του σμπαραλιασμένες και όσες υπήρχαν ακόμη, υπό καθεστώς του άγριου διωγμού. Η μεταξική δικτατορία είχε καταφέρει ισχυρότατο πλήγμα στο σώμα του Κόμματος, αφού στο πρόσωπό του έβλεπε τον κύριο και ανυποχώρητο εχθρό της.

Την 28η του Οκτώβρη 1940, περίπου δυο χιλιάδες κομμουνιστές, πρωτοπόρα μέλη και στελέχη του ΚΚΕ, βρίσκονταν κρατούμενοι σε 22 φυλακές, στρατόπεδα και τόπους εξορίας. Για παράδειγμα στην Ακροναυπλία (μαζί με την Πύλο) ήταν 625, στον Αϊ - Στράτη 230, στην Ανάφη 220, στην Αίγινα 170 κ.α. Ομως το ΚΚΕ δεν ήταν ένα συνηθισμένο κόμμα. Αμέσως μόλις εκδηλώθηκε η στρατιωτική επιδρομή της Ιταλίας, η ηγεσία του, τα μέλη και τα στελέχη του από τις φυλακές και τις εξορίες παρέμβηκαν και η παρέμβασή τους αυτή ήταν ουσιαστική, ενεργή και αποφασιστική δίπλα στο δοκιμαζόμενο λαό.

Χρονολογικά πρώτοι αντέδρασαν οι Ακροναυπλιώτες οι οποίοι στις 29 Οκτώβρη 1940 - μια μέρα μετά την έναρξη του ελληνοϊταλικού πολέμου - με υπόμνημά τους (που υπογραφόταν από τον Γ. Ιωαννίδη και τον Κ. Θέο) προς την κυβέρνηση Μεταξά, ζητούσαν να πάνε στην πρώτη γραμμή του πυρός για να πολεμήσουν. Το πιο γνωστό, όμως, κείμενο του ΚΚΕ για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο είναι το περίφημο γράμμα "Προς το Λαό της Ελλάδας" του Ν. Ζαχαριάδη, που χαρακτήριζε τον πόλεμο εθνικοαπελευθερωτικό και καλούσε "δίπλα στο κύριο μέτωπο και Ο ΚΑΘΕ ΒΡΑΧΟΣ, Η ΚΑΘΕ ΡΕΜΑΤΙΑ, ΤΟ ΚΑΘΕ ΧΩΡΙΟ, ΚΑΛΥΒΑ ΜΕ ΚΑΛΥΒΑ, Η ΚΑΘΕ ΠΟΛΗ ΣΠΙΤΙ ΜΕ ΣΠΙΤΙ, ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΓΙΝΕΙ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ". Το γράμμα αυτό που δημοσιεύτηκε στον τύπο της Αθήνας στις 2/11/1940 άσκησε τεράστια επίδραση στην εργατική τάξη και στον ελληνικό λαό, στα μέλη και στα στελέχη του Κόμματος, είτε βρίσκονταν ελεύθερα είτε στις φυλακές και στις εξορίες, στους φίλους και τους οπαδούς του. Οι Ακροναυπλιώτες π.χ. πέραν του προαναφερόμενου υπομνήματος έστειλαν προς τη Μεταξική κυβέρνηση άλλα δύο κείμενα: Ενα "ανοιχτό γράμμα", στις 6/11/1940 κι ένα υπόμνημα στις 13/11/1940. Το "ανοιχτό γράμμα" εξέφραζε τη συμφωνία τους με το περιεχόμενο του γράμματος του Ν. Ζαχαριάδη και το υπόμνημα ήταν η απάντηση προς την κυβέρνηση του Μεταξά, επειδή η τελευταία τους ζητούσε δηλώσεις μετανοίας για να τους επιτρέψει να πολεμήσουν στο μέτωπο τον Ιταλό επιδρομέα. Για την ακρίβεια, το καθεστώς της 4ης Αυγούστου απάντησε ως εξής στο αίτημα των φυλακισμένων και εξόριστων κομμουνιστών - όχι μόνο της Ακροναυπλίας - να τους επιτραπεί να πάνε να πολεμήσουν: "Η κυβέρνηση δεν πολεμάει το φασισμό, αλλά την Ιταλία κι αν θέλουν οι κομμουνιστές να πολεμήσουν πρέπει να υποβάλουν δηλώσεις μετανοίας, να αποκηρύξουν το παρελθόν και τις ιδέες τους που υπονομεύουν το έθνος".

Και να πια ήταν η περήφανη απάντηση των κομμουνιστών της Ακροναυπλίας με το υπόμνημα τους της 13/11/1940: "Οι ιδέες μας είναι πάντοτε και έχουν για κίνητρο, αφετηρία και σκοπό την εξύψωση και την ευημερία του ελληνικού λαού και του έθνους, ολόκληρο δε το παρελθόν μας είναι μια συνεπής και συνεχής προσπάθεια για την επίτευξη αυτών των σκοπών. Στον αγώνα αυτόν δώσαμε ό,τι πολύτιμο είχαμε, υποστήκαμε αγόγγυστα επί σειρά ετών όλα τα μαρτύρια και τις στερήσεις της εξορίας και της φυλακής και πολλοί από μας έχουν θυσιάσει και τη ζωή τους, χωρίς κανένα υπολογισμό προσωπικών μας ωφελημάτων…»

2. Οι πρώτοι κομμουνιστές που δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας το 1941, καθώς και οι λίγοι παράνομοι, έσπευσαν αμέσως να συνεχίσουν τον αγώνα, να ανασυγκροτήσουν το ΚΚΕ, που είχε υποστεί φοβερά οργανωτικά χτυπήματα από τη δικτατορία του Μεταξά και να πρωτοστατήσουν στην Αντίσταση κατά των κατακτητών, με τη δημιουργία του Εργατικού ΕΑΜ στην αρχή, στη συνέχεια του ΕΑΜ (την 27η Σεπτέμβρη 1941). Το εύρος των λαϊκών δυνάμεων που συσπείρωσε το ΕΑΜ, το δείχνουν οι αριθμοί: Τις μέρες της απελευθέρωσης η οργανωμένη δύναμη του ΚΚΕ ξεπερνούσε τις 430.000 μέλη, του ΕΑΜ το 1.500.000, ενώ στις εκλογές για την ανάδειξη της ΠΕΕΑ (κυβέρνησης του Βουνού), παρότι δεν έγινε δυνατό να πραγματοποιηθούν σε ολόκληρη την Ελλάδα, ψήφισαν περισσότερα από 1.800.000 άτομα άνω των 18 χρόνων (για πρώτη φορά και οι γυναίκες) μέσα σε συνθήκες Κατοχής. Και βεβαίως όλοι αυτοί είχαν και την πολιτική τους επιρροή σε μη οργανωμένα τμήματα του λαού, γεγονός όχι αμελητέο. Το ένοπλο τμήμα του ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ είχε στις γραμμές του σχεδόν 150.000 ένοπλους αντάρτες, ενώ η ΕΠΟΝ που τράβηξε στις γραμμές της 650.000 νεολαίους. Ο ΕΛΑΣ έδωσε πάνω από 600 μάχες και προξένησε μεγάλες ζημιές στον εχθρό. 12 γερμανικές μεραρχίες είχαν καθηλωθεί τότε στην Ελλάδα. Οκτώ λιγότερες από όσες αντιμετώπισαν οι Αμερικάνοι και οι Άγγλοι όταν αποβιβάστηκαν στην Νορμανδία. Το αποτέλεσμα αυτής της γενναίας δράσης ήταν η απελευθέρωση μέχρι το 1944 του 90% της κατεχόμενης Ελλάδας. Στις απελευθερωμένες περιοχές έμπαιναν οι βάσεις της Εαμικής εξουσίας.Αντικειμενικά, ο αντιφασιστικός και εθνικοαπελευθερωτικός χαρακτήρας της πάλης του ΕΑΜ συνδεόταν με το ζήτημα του χαρακτήρα της εξουσίας, ανεξάρτητα από το πόσο πετυχημένα το έθετε το ΚΚΕ και πώς το προωθούσε μέσα στο ΕΑΜ. 

Ομως, ακριβώς επειδή το ΕΑΜ καλούσε σε δράση για καλύτερες μέρες, ακριβώς γι' αυτό μπορούσε και η πάλη του κατά των Γερμανοϊταλών και Βουλγάρων κατακτητών να είναι πιο αποφασιστική, πιο μαζική, πιο ουσιαστική, να συνεπαίρνει χιλιάδες εργάτες και αγρότες, τη νεολαία. Αυτό δεν το μπορούσαν οι άλλες αντιστασιακές οργανώσεις. Γιατί δεν το ήθελαν...

Το ΕΑΜ απόκτησε τεράστια μαζικότητα γιατί υπήρξε λαϊκό δημιούργημα. Στάθηκε δίπλα στο λαό στις πιο δύσκολες συνθήκες. Οργάνωσε τη μαζική ένοπλη πάλη του, τον έσωσε από την πείνα, έβγαλε πλατιές μάζες από την πολιτική καθυστέρηση, καλλιέργησε αξίες, δημιούργησε φύτρα λαϊκής εξουσίας στα εδάφη της ελεύθερης Ελλάδας.

3. Από τη άλλη η γερμανική κατοχή δεν κατάργησε το καπιταλιστικό σύστημα.
Ένα τμήμα του αστικού πολιτικού κόσμου επέλεξε να διαχειριστεί και να υπερασπιστεί άμεσα την εξουσία της τάξης του στην κατοχική Ελλάδα δημιουργώντας τις κατοχικές κυβερνήσεις των δοσίλογων, των ταγμάτων Ασφαλείας κ.α. Αυτές οι κυβερνήσεις ήταν αναγκαίες στους ναζιστές κατακτητές γιατί θα συνέβαλαν στην καταστολή του λαού και θα ήταν τοποτηρητές των Γερμανικών συμφερόντων.
Η ταξική συνέπεια των κατοχικών κυβερνήσεων αναγνωρίστηκε από τις μεταπολεμικές αστικές κυβερνήσεις που όχι μόνο δεν τιμώρησαν τους μετέχοντες αλλά τους αξιοποίησαν κιόλας ενάντια στο λαϊκό κίνημα.Τα γεγονότα του Δεκέμβρη του 1944 είναι αποκαλυπτικά για τον ρόλο αυτών των δυνάμεων.

Οι αστικές πολιτικές δυνάμεις και οι Άγγλοι ιμπεριαλιστές γνώριζαν πολύ καλά ότι ο αγώνας που διεξαγόταν κατά των κατακτητών είχε κατά βάθος ταξικό περιεχόμενο. Μετά την απελευθέρωση στην ημερήσια διάταξη έμπαινε το ζήτημα σταθεροποίησης ή ανατροπής της αστικής εξουσίας.

Ωστόσο το ΚΚΕ δεν μπόρεσε να διαμορφώσει τη στρατηγική που θα οδηγούσε προς την επαναστατική επίλυση του προβλήματος της πολιτικής εξουσίας και τότε ακόμη, ιδίως μετά το 1943, που οι συνθήκες επέβαλαν να θέσει το ζήτημα της επαναστατικής κατάκτησης της εξουσίας. Δηλαδή δεν είχε πρόβλεψη και έτσι την κρίσιμη στιγμή δεν έλυσε το ζήτημα της σύμπλεξης του κοινωνικοταξικού περιεχομένου του αγώνα με τον εθνικοαπελευθερωτικό. Ετσι, οδηγήθηκε στην υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο εγγλέζικο στρατηγείο της Μ. Ανατολής (5 Ιούλη 1943) και αργότερα στις συμφωνίες του Λιβάνου (20 Μάη 1944) και της Καζέρτας (26 Σεπτέμβρη 1944), για να διατηρήσει και να διευρύνει την «εθνική ενότητα».

Για να τελειώνουμε: Η ίδρυση και η δράση του ΕΑΜ στάθηκαν από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα στην ιστορία της νεότερης Ελλάδας. Για πρώτη φορά στην Ελλάδα ενώθηκαν και πάλεψαν πλάι - πλάι, κάτω από τις σημαίες μιας ενιαίας πατριωτικής απελευθερωτικής οργάνωσης, τόσο τεράστια πλήθη, που μετρούνταν σε εκατοντάδες χιλιάδες και εκατομμύρια αγωνιστές και αγωνίστριες. Το ΚΚΕ υπήρξε ο νους και η καρδιά, ο οργανωτής και ο κύριος αιμοδότης της!

* Δημοσιογράφος-συγγραφέας

πρώτη δημοσίευση εφημερίδα ΒΕΡΟΙΑ 3/11/2025

Σχόλια

• Δεν υπάρχουν σχόλια για αυτό το άρθρο.

Δεν σας επιτρέπεται η υποβολή σχολίων. Παρακαλούμε συνδεθείτε.