Γενάρης 1945 στη Βέροια (ένα ιστορικό ντοκουμέντο)

του Αλέκου Χατζηκώστα *

Βρισκόμαστε τον Γενάρη του 1945. Η Βέροια έχει απελευθερωθεί από τον ΕΛΑΣ στα τέλη του Οκτώβρη του 1944, ενώ η Νάουσα τον Σεπτέμβρη. Στην πόλη έχουν εγκατασταθεί. Η πόλη έχει ΕΑΜική διοίκηση (Δήμαρχος, πολιτοφυλακή κ.α) ενώ έχει αρχίσει το έργο ανοικοδόμησης π.χ λειτουργία σχολείων και επιχειρήσεων, ανακατασκευή δρόμων, συσσίτια κλπ. Στην Αθήνα αρχές Δεκέμβρη έχουμε τα περίφημα «Δεκεμβριανά» όπου ο λαός με το όπλο στο χέρι αγωνίζεται «..ενάντια στου Σκόμπυ τα σκυλιά, ζητώντας λαοκρατία και όχι βασιλιά» (όπως έλεγε χαρακτηριστικά τραγούδι που τραγουδιόταν τότε και στην περιοχή μας.

Στα μέσα Δεκέμβρη η Βέροια γίνεται η έδρα του Μακεδονικού Γραφείου του ΚΚΕ με γραμματέα τον Λεωνίδα Στρίγκο, μέλος του Π.Γ της Κ.Ε του ΚΚΕ, καθώς και της Ομάδας Μεραρχιών του ΕΛΑΣ με τον Μάρκο Βαφειάδη (καπετάνιος) και τον Ευριπίδη Μπακιρτζή (διοικητής). Μάλιστα για λίγες μέρες γινόταν εδώ και η έκδοση του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ.

Το ημερολόγιο που παρουσιάζουμε (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης 2024) είναι του πολύ γνωστού ζωγράφου, αντιστασιακού Βαλεντίνου (Βάλια) Σεμερτζίδη (1911-1983). Αυτός πέρα από τα άλλα διετέλεσε διερμηνέας των σοβιετικών αξιωματικών που είχαν έλθει στα ελληνικά βουνά στα τέλη του Ιουλίου 1944, ενώ διετέλεσε και διερμηνέας κορυφαίων στελεχών του ΚΚΕ αργότερα, γεγονός που του επέτρεπε να είναι παρών σε σημαντικές συζητήσεις τόσο μεταξύ τους, όσο και με βαλκάνιους ηγέτες. Το πέρασμα από τη Βέροια που περιγράφει, γίνεται όταν συνόδεψε τον Γιάννη Ζέβγο, μέλος του Π.Γ της Κ.Ε του ΚΚΕ (δολοφονήθηκε το 1947 στη Θεσσαλονίκη) σε Γιουγκοσλαβία και Βουλγαρία για συναντήσεις ανώτατου επιπέδου με τις εκεί ηγεσίες των κομμουνιστικών κομμάτων.

Το απόσπασμα από το ημερολόγιο που περιγράφει αδρά την πόλη, αλλά και πρόσωπα καταστάσεις και σκέψεις του για την κρίσιμη αυτή περίοδο:

«…29/1/1945/ Βέροια, αργά απόγευμα

…Ηρθαμε καλά. Η κούραση μ’ έσπρωχνε στον ύπνο. Θυμήθηκα τα ξημερώματα εκείνα που γύριζα από του Λουτράκι, ένα χτύπημα στο κούτελο ολότελα ζωντάνεψε στην μνήμη μου όμοιες στιγμές από εκείνες τις ημέρες. Σαν ήρθαμε στο κόμμα, ενθουσιασμός. Μας φέραν στο σπίτι (τα σπίτια ήταν στη περιοχή του πάρκου της Ελιάς)του γραμματέας της περιοχής Στρίγκου (Λεωνίδας Στρίγκος). Φάγαμε, κουβεντιάσαμε. Ο Ζέβγος έπιασε δουλειά μαζί του και με τον καπετάνιο Μάρκο (Βαφειάδης). Άφησαν και το δωμάτιο που ήμαστε μαζεμένοι και δούλεψαν χώρια οι τρεις τους. Ο σ. Γιάννης (Ζέβγος) λέει πως αύριο πρωί θα φύγουμε, μα εδώ μας λένε πως ο δρόμος είναι κλειστός στο Βέρμιο, το χιόνι είναι ενάμισι μέτρο. Μα ο Μανόλης (Σιγανός- στέλεοχς ΚΚΕ, γιατρός) πάλι κάνει πως δεν είναι τίποτα αυτά και ο Γιάννης το ίδιο, αν και τελικά είπε πως «Φυσικά αν περνάμε…». Εγώ πιστεύω πως δεν περνάμε. Ύστερα, αυτοκίνητο άλλο αν πάρουμε, δεν μας βγάζει από τους δρόμους που έχουμε να πάμε. Το δικό μας θέλει διόρθωμα.

Ο Πετρής (Γιώργος Ερυθριάδης) είναι στην Κοζάνη. Τραβάει για εκεί που ήμαστε κι εμείς. Είμαστε σε κίνηση. Τι θα βγει απ’ όλα αυτά; Η εσωτερική πολιτική κατάσταση είναι φοβερή. Η Αντίδραση ετοιμάζεται να τορπιλίσει για άλλη μια φορά τις συνεννοήσεις. Αναβάλλει και δεν δέχεται ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, παρά μονάχα το ΚΚ. Δημιουργούν κατάστασης κρίσιμη για να καταστρέψουν ολότελα το λαϊκό κίνημα, μα ο λαός παρόλο που ‘ναι βασανισμένος και κουρασμένος, πεινάει και είναι γδυτός, θα πολεμήσει και θα νικήσει.

Η Βέροια είναι παλιά τούρκικη πόλη. Μια ματιά που ‘ ριξα είχε ενδιαφέρον. Στενά σοκάκια, καλντερίμια, μπαλκόνια. Αύριο θα’ μαστε εδώ και θα ζωγραφίσω. Δεν ζωγραφίζω, δεν θυμάμαι πια που ζωγράφισα για τελευταία φορά. Δεν ξέρω τίποτα για τους δικούς μου, για το αγοράκι μου το αγαπημένο.

Τρίτη 30/1/1945

Βέροια, στο σπίτι του Στρίγκου, γραμματέα Επαρχιακής, μεσημέρι

Και σήμερα είμαστε εδώ, ακόμα και αύριο. Το χασομέρι αυτό χρωστιέται στο χιόνι που ‘πεσε στη Βέρμιο. Το πρωί ήμουνα στα Γραφεία της Περιφερειακής, που ‘γινε όλη η συζήτηση γύρω απ’ το ζήτημα αυτό.

Ο δρόμος κλειστός (μέσω Κοζάνης τότε υπήρχε δρόμος προς Θεσσαλία), κόπηκε ολάκερη η επικοινωνία με την άλλη Ελλάδα. Όλα έρχονταν από εδώ. Εκεί κιόλας, στο βουνό, είναι κολλημένα στρατιωτικά αυτοκίνητα με υλικό που’ρχονταν. Πρέπει να καθαρίσει ο δρόμος, το κλειστό σημείο που είναι κάπου 2.500 μέτρα.

Έτσι, ειπώθηκαν διάφορες σκέψεις; Να πάνε εργάτες από εδώ, να κινητοποιηθούν τα χωριά που’ναι γύρω από την Καστανιά, και άλλα, μα οι δυσκολίες είναι τεράστιες. Εκεί να μείνουν δεν είναι τρόπος, να γυρίζουν πίσω στα χωριά τους είναι μεγάλος κόπος και η εξάντληση των ανδρών θα’ναι μεγάλη και η απόδοση ελάχιστη. Όπως είπα, πάνω από 2 ώρες δεν μπορούν να δουλεύουν γιατί παγώνουν. Το χιόνι είναι 2 μέτρα και σε πολλές μεριές τρία μέτρα. Θέλει κασμά, φτυάρι και εκατοντάδες εργάτες κομματικούς, που θα πρέπει να νιώσουν τη σημασία που ‘θάχει να τελειώσει το γληγορότερο το καθάρισμα του δρόμου. Πάρθηκε η απόφαση να κινητοποιηθούν τρία χωριά εκεί και να πάνε, αν είναι δυνατό, με τα πόδια από εδώ εργάτες, που θα μείνουν τη νύχτα στην Καστανιά και από αύριο το πρωϊ θα δουλέψουν για να τελειώσει ο δρόμος το βράδυ. Μα όλα αυτά θα γίνουν πολύ πιο δύσκολα και πιο αργά θα τελειώσει η δουλειά. Κύρια αιτία είναι η έλλειψη αυτοκινήτων, που θα μπορούσαν πρωί -πρωί αύριο να πετάξουν τους εργάτες εκεί πάνω. Μα τα’ αυτοκίνητα έχουν τώρα άλλη δουλειά, η ομάδα κάνει μετακινήσεις από εδώ και θα φύγει ολότελα ως μεθαύριο.

Το Λονδίνο στις 9 το πρωί, είπε πως θ’ αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις την Πέμπτη (1/2) και πως δέχεται αντιπροσώπους ΕΑΜ, ΕΛΑΣ και ΚΚ. Ετσι θα’ναι.

Τρίκαλα, νύχτα, στο σπίτι που έμενα πριν φύγω

Βέροια-Κοζάνη χτες και σήμερα Κοζάνη, Γρεβενά, Τρίκαλα. Η πορεία δύσκολη, χιόνι και πάλι, λάσπες, εμπόδια. Χτες πάνω στο Βέρμιο, περπατήσαμε 4-5 χιλιόμετρα μέσα σε χιόνι 2 μέτρα ύψος. Ηρθαμε Τρίκαλα στις 7.20 με ένα αυτοκίνητο που πήραμε στην Κοζάνη από τον Ρούσο (Πέτρος Ρούσος, ήταν μέλος του Π.Γ της Κ.Ε του ΚΚΕ), που’ταν εκεί μαζί με τον Ζιούτο (Γιώργος Δ. Ζωιτόπουλος- κομμουνιστής δημοσιογράφος, συγγραφέας, 1903-1967). Τραβάνε και αυτοί για τα ίδια μέρη που είμαστε κι εμείς. Τους έκλεισε το χιόνι στη Κοζάνη, τους στείλαμε με άλλο φορτηγό ως το Βέρμιο και από τη Βέροια θα ‘ρχονταν άλλα να τους πάρει. Ευτυχώς που είχαμε πάρει αυτό.

Στα Γρεβενά είχε συλλαλητήριο ενάντια στη δικτατορία του Πλαστήρα. Τύχαμε πάνω στη ώρα, κι έτσι μίλησε και ο Ζέβγος. Αύριο θα μάθω τι γίνηκε. Σήμερα αρχίζει και η σύσκεψη (στη Βάρκιζα)…»

* Δημοσιογράφος-συγγραφέας

πρώτη δημοσίευση εφημερίδα ΒΕΡΟΙΑ 15/9

Σχόλια

• Δεν υπάρχουν σχόλια για αυτό το άρθρο.

Δεν σας επιτρέπεται η υποβολή σχολίων. Παρακαλούμε συνδεθείτε.

Προηγούμενο άρθρο

Αντικομμουνιστικοί σκελετοί

Επόμενο άρθρο

Δυναμώνουν τα τύμπανα του πολέμου