Χαρίση Αντωνία, διδάκτορας Ιστορίας της Εκπαίδευσης-συγγραφέας

Πρόκειται για την παρέμβασή της στην πολύ επιτυχημένη εκδήλωση που πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 13/10 στη Νάουσα με πρωτοβουλία του Ιστορικού Αρχείου της Νάουσας για την παρουσίαση του βιβλίου του Στέργιου Σπύρου Αποστόλου .Ομιλητές ήταν ακόμη ο Αλέκος Χατηζκώστας και ο ίδιος ο συγγραφέας. Το συντονισμό είχε ο πρόεδρος του ιστορικού αρχείου ο Γιώργος Μάλλιος.

Ολόκληρη η παρέμβαση

Το βιβλίο που θα παρουσιάσουμε σήμερα, έχει τον τίτλο:

«Στέργιος Φετλής. Ο πρώτος εκλεγμένος Δήμαρχος της Νάουσας μετά την απελευθέρωσή της από το Γερμανικό ζυγό. (περίοδος: 10/9/1944-12/2/1945)». Είναι μία έκδοση της εφημερίδας Η ΑΛΛΗ ΑΠΟΨΗ και συγγραφέας του είναι ο γνωστός σε όλους μας, ιστορικός ερευνητής της Νάουσας, Στέργιος Αποστόλου.

Αν δει κανείς το βιβλίο, θα μπορούσε να το θεωρήσει, λόγω του μικρού του μεγέθους, ως ένα εγχειρίδιο. Δηλαδή, ένα βιβλίο μικρού μεγέθους, που εκθέτει με οργανωμένο τρόπο τις βασικές αρχές ενός γνωστικού αντικειμένου. Και ποιο θα μπορούσε να είναι το γνωστικό αντικείμενο του εν λόγω πονήματος; Θα μου επιτρέψετε, καθ’ υπερβολή, να θεωρήσω  ως γνωστικό αντικείμενό του, την τοπική ιστορία και ειδικότερα, την ιστορία της περιόδου της ΕΑΜοκρατίας, τόσο στην περιοχή της Νάουσας, όσο και στην Ελλάδα γενικότερα, καθώς η εστίασή του αφορά στη χρονική περίοδο από τις 8 Σεπτεμβρίου 1944 που απελευθερώνεται η πόλη της Νάουσας έως και τις 12 Φεβρουαρίου 1945, που υπογράφεται η Συμφωνία της Βάρκιζας.

Είναι ένα βιβλίο πυκνογραμμένο, στις σελίδες του οποίου έχουν διευθετηθεί από μέρους του εκδότη αλλά και του συγγραφέα, με την ίδια πυκνότητα γεγονότα και νοήματα. Θεσμικά όργανα όπως αυτά της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, της Λαϊκής Δικαιοσύνης, της λαϊκής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, τα οποία σχετίζονται με το ιδεολογικό υπόβαθρο και τη φιλοσοφία της αντίληψης του κυρίαρχου λαού από τον οποίο πηγάζει κάθε εξουσία, παρουσιάζονται αρκετά διεξοδικά, με σκοπό να μεταφέρουν τον αναγνώστη στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα της εποχής. Να τον κάνουν κοινωνό του οράματος των ανθρώπων, απλών πολιτών ή στελεχών, που συγκρότησαν το ΕΑΜ και συντάχθηκαν με αυτό, την προσδοκία για λαϊκή κυριαρχία όλων αυτών που για τέσσερα χρόνια πολέμησαν τους Γερμανούς κατακτητές αλλά και τους ντόπιους συνεργάτες τους μέσα από τις τάξεις του ΕΛΑΣ.

Το βιβλίο, όπως αναφέρει και ο τίτλος του, αναφέρεται τον Στέργιο Φετλή, τον πρώτο δήμαρχο της Νάουσας την περίοδο της ΕΑΜοκρατίας, ο οποίος εκλέχτηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 1944. Επί της ουσίας ωστόσο, δεν εστιάζει σε αυτόν και δεν παρουσιάζει την προσωπικότητα ή το έργο του. Τον συγγραφέα τον ενδιαφέρει περισσότερο να μιλήσει καθαρά και χωρίς «φόβο και πάθος» για τα γεγονότα της περιόδου, γι’ αυτά που ήταν αποτέλεσμα της Κατοχής αλλά και γι’ αυτά που θα προκαλέσουν αργότερα την απαρχή ενός αδελφοκτόνου πολέμου. Μέρος όλων αυτών είναι και ο ΕΑΜικός δήμαρχος Στέργιος Φετλής.

Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ξεδιπλώνεται η ιστορία της πόλης, οι πρώτες εναγώνιες προσπάθειες να διοικηθεί με λαϊκή  συμμετοχή και με βάση τον Κώδικα «Ποσειδών», που εφαρμόζονταν ήδη στις περιοχές της Ελεύθερης Ελλάδας, καθώς επίσης και με βάση τις διατάξεις του κώδικα του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ που αφορούσαν στην Αυτοδιοίκηση και τη Λαϊκή Δικαιοσύνη.

Για καλύτερη παρουσίαση του ιστορικού πλαισίου της εποχής, αξίζει να αναφέρω συνοπτικά τα γεγονότα λίγο πριν την απελευθέρωση της Νάουσας, όπως αυτά εξελίχτηκαν από το Απρίλιο του 1944 και μετέπειτα.

Ένα από τα  πιο σημαντικά γεγονότα στην περιοχή Βερμίου ήταν οι  εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών που πραγματοποιήθηκαν από τις 22 Απρίλιου έως τις αρχές Μαΐου του 1944, με τον κωδικό «Μαγιάτικη Καταιγίδα». Στις επιχειρήσεις αυτές εκτός από Γερμανούς και Ιταλούς στρατιώτες της Βέρμαχτ συμμετείχαν και Τουρκμένιοι εθελοντές, μισθοφόροι Έλληνες του «Ελληνικού Εθελοντικού Σώματος Γεώργιος Πούλος» που είχε έδρα του την Πτολεμαΐδα, Έλληνες «εθνικιστές» από τους γύρω οικισμούς, στα χωριά των οποίων είχαν επιτεθεί προηγουμένως οι αντάρτες του ΕΛΑΣ και Έλληνες συνεργάτες των Γερμανών, κυρίως τουρκόφωνοι πρόσφυγες. Ωστόσο, παρά την υπεροπλία των γερμανικών δυνάμεων και τα σκληρά αντίποινα που επέβαλλαν οι Γερμανοί στον άμαχο πληθυσμό καθώς και την ολοσχερή καταστροφή ορισμένων χωριών του Βερμίου, όπως η Κουτσούφλιανη, οι Πύργοι Εορδαίας και το Μεσόβουνο,  οι επιχειρήσεις δεν απέδωσαν τα αναμενόμενα αποτελέσματα.

Το 16ο Σύνταγμα ΕΛΑΣ Βερμίου που είχε την έδρα του στο Βέρμιο και το 3ο Τάγμα του 53ου Συντάγματος Πάικου, παρόλο που αναγκάστηκαν να συμπτυχθούν, κάτω από την αφόρητη πίεση των Γερμανών, προς Σινιάτσικο με μεγάλες απώλειες, κατάφεραν τελικά να αποφύγουν τον εγκλωβισμό τους. Έτσι, αρχές Αυγούστου 1944, επέστρεψαν πίσω στη βάση τους δημιουργώντας ξανά με τις παρενοχλήσεις τους καθημερινές απώλειες και σημαντικά προβλήματα στους Γερμανούς. Τους τελευταίους αυτούς μήνες της Κατοχής οι Γερμανοί χρησιμοποίησαν κάθε μέσον, σε μια προσπάθεια να ενσπείρουν τον τρόμο, ώστε να αποτρέψουν τη συμμετοχή του πληθυσμού στις  επιθέσεις των ανταρτών εναντίον τους. Μάλιστα, για να το επιτύχουν αυτό, ανέχθηκαν την ανεξέλεγκτη δράση των παραστρατιωτικών ομάδων, οι οποίες ανέλαβαν να αποκαταστήσουν την «τάξη»,  σύμφωνα πάντα με την δική τους αντίληψη.  Σε πολλές περιπτώσεις ξεπέρασαν σε αγριότητα τους ίδιους τους Γερμανούς, τόσο εναντίον των ανταρτών όσο και κατά του άμαχου πληθυσμού. Η κατάσταση ήταν ζοφερή, καθώς οι λεηλασίες χωριών και οι αναίτιες επιθέσεις εναντίον του άμαχου πληθυσμού παρουσίασαν σημαντική αύξηση στο διάστημα Αυγούστου- Σεπτεμβρίου 1944 στην Κεντρική Μακεδονία, όπου είχαν συγκεντρωθεί τα γερμανικά τμήματα και οι Έλληνες εθελοντές του Πούλου και του Σούμπερτ, προετοιμάζοντας την αποχώρησή τους από την Ελλάδα. 

Στις 8 Σεπτεμβρίου 1944 οι Γερμανοί αποχώρησαν από τη Νάουσα και εγκαταστάθηκαν προσωρινά στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης, αναλαμβάνοντας τη φύλαξή του με σκοπό να προστατέψουν και να διευκολύνουν τις δυνάμεις τους οι οποίες αποχωρούσαν σιδηροδρομικώς από τη χώρα. Την ίδια ημέρα μπήκαν στην πόλη τα πρώτα τμήματα του ΕΛΑΣ και της Εθνικής Πολιτοφυλακής και οι κάτοικοί της τα υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του συγγραφέα, που δωδεκαετής παραβρέθηκε στην υποδοχή,

«Όλος ο λαός της πόλης ξεχύθηκε στους δρόμους με κραυγές χαράς και ενθουσιασμού. Άλλοι έραιναν με άνθη τους ΕΛΑΣίτες, άλλοι τραγουδούσαν αντάρτικα τραγούδια, άλλοι κρατούσαν πλακάτ, άλλοι φώναζαν διάφορα πατριωτικά συνθήματα και άλλοι ζητωκραύγαζαν υπέρ της ΠΕΕΑ (Προσωρινή Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης), γνωστής ως «Κυβέρνησης του Βουνού» και του ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο).»

Στις 9 Σεπτεμβρίου 1944 τμήμα του 16ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Βερμίου επιτέθηκε εναντίον της φρουράς στο σιδηροδρομικό σταθμό και τον κατέλαβε, γεγονός που ενίσχυσε το αίσθημα ασφάλειας που είχε αρχίσει να διαχέεται σιγά σιγά στους πολίτες της πόλης.

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1944, δεύτερη ημέρα μετά την απελευθέρωση της πόλης, πραγματοποιήθηκαν Γενικές Συνελεύσεις σε όλες τις συνοικίες της, οι οποίες εξέλεξαν τις Λαϊκές Επιτροπές που επιφορτίστηκαν να αναδείξουν με την ψήφο τους το Δημοτικό Συμβούλιο και την Δημαρχιακή Επιτροπή. Έτσι, στις 14 Σεπτεμβρίου 1944, εκλέχτηκε Δήμαρχος ο Στέργιος Φετλής που ανέλαβε τα καθήκοντά του μετά την τέλεση επίσημης δοξολογίας στον Μητροπολιτικό Ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Παράλληλα με την εκλογή των οργάνων της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης, εκλέχτηκαν και τα όργανα της Λαϊκής Δικαιοσύνης και συστάθηκαν τα Λαϊκά δικαστήρια, ενώ την τήρηση της τάξης και της ασφάλειας ανέλαβε η νεοσυγκροτηθείσα τοπική Εθνική Πολιτοφυλακή.

Οι νεοσύστατες αρχές της πόλης κλήθηκαν να αντιμετωπίσουν άμεσα τα συσσωρευμένα από την κατοχική περίοδο προβλήματα, τα οποία καταγράφηκαν σε σύσκεψη των αρμόδιων φορέων της πόλης που έγινε στο Δημαρχείο. Στην σύσκεψη πήραν μέρος, ο κλήρος, ο Δήμαρχος και το Δημοτικό Συμβούλιο, αντιπρόσωποι του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου, ο Γεωργικός Συνεταιρισμός, τα Σωματεία και οι Σύλλογοι, ο Ερυθρός Σταυρός, το ΙΚΑ, οι Δημόσιες Υπηρεσίες, τα σχολεία, το Νοσοκομείο και άλλοι, από κοινού με τους εκπροσώπους της Επιμελητείας του Αντάρτη (Ε.Τ.Α.), της Εθνικής Αλληλεγγύης (Ε.Α.), τους γιατρούς και τους φαρμακοποιούς της πόλης. Μετά από πολύωρη συζήτηση κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι έπρεπε να μπουν προτεραιότητες στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ήταν πολλά. Έτσι, αποφάσισαν να ασχοληθούν με  τη λαϊκή ασφάλεια και τη δημόσια υγεία, τον επισιτισμό, την επαναλειτουργία των εργοστασίων της πόλης, τη μισθοδοσία των δημοσίων υπαλλήλων,  την ενίσχυση της αγροτικής παραγωγής, τον τομέα της υγείας, το δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, τη στέγαση των πυροπαθών, τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, την επισκευή του αστικού και αγροτικού οδικού δικτύου, τον τρόπο επιβολής φόρων στους πλούσιους της πόλης και την απασχόληση των τραυματιών του ΕΛΑΣ από τις διάφορες μάχες. Για όλα τα παραπάνω ζητήματα αποφασίστηκε να ληφθούν άμεσα μέτρα.

Ο συγγραφέας δεν μένει όμως μόνο στην παράθεση γεγονότων. Με την διεξοδική και κριτική ματιά του προσπαθεί να παρουσιάσει στον αναγνώστη τις διαφορετικές και σε πολλές περιπτώσεις αντιφατικές ή αντιθετικές αποφάσεις ή πρακτικές που σχετίζονταν με τη διαχείριση της μετακατοχικής ελληνικής πραγματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, προσεγγίζει συγκριτικά την κατάσταση που επικρατούσε στην πόλη αμέσως μετά την απελευθέρωσή της, με αυτή που επικράτησε μετά την διάλυση της Κυβέρνησης του Βουνού και την εκ νέου συγκρότηση της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, στις 18 Οκτωβρίου 1944. Η Κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας έπαψε την ισχύ του νομικού πλαισίου της Λαϊκής Αυτοδιοίκησης και Λαϊκής Δικαιοσύνης και επανήρθε στο προπολεμικό «συντηρητικό αστικό σύστημα», κατά τον συγγραφέα, με επακόλουθες συνέπειες. Η κατάσταση και στη Νάουσα διαφοροποιήθηκε σταδιακά, καθώς κάποιες δραστηριότητες, όπως ο επισιτισμός, πέρασαν στην αποκλειστική αρμοδιότητα των Άγγλων, οι οποίοι λειτούργησαν επιλεκτικά στις διανομές της ανθρωπιστικής βοήθειας που έφτανε στην πόλη. Σε αντίθεση με αυτούς, τα συσσίτια υπό την εποπτεία του Δήμου και της Εθνικής Αλληλεγγύης, συνέχισαν να υφίστανται αλλά καχεκτικά, καθώς στηρίζονταν αποκλειστικά σε πόρους του Ερυθρού Σταυρού και της ΕΤΑ.

Κατά ανάλογο τρόπο στο βιβλίο παρουσιάζεται και η κατάσταση που αρχίζει να διαμορφώνεται στη Νάουσα μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, στις 12 Φεβρουαρίου 1945. Σημαντικό παράδειγμα της διαφοροποίησης που συμβαίνει είναι αυτό που αφορά στη λειτουργία των εργοστασίων των Αδελφών Λαναρά και των άλλων μικρότερων που βρίσκονταν στην πόλη, καθώς οι περισσότεροι από τους κύριους μετόχους τους είχαν ήδη απομακρυνθεί από την Νάουσα πριν ακόμη από την αποχώρηση των Γερμανών και είχαν εγκατασταθεί κυρίως στην Αθήνα και μερικοί στη Θεσσαλονίκη. Με την απελευθέρωση, η επαναλειτουργία των εργοστασίων με αυτοδιαχείριση, παρά την έλλειψη πρώτων υλών και καύσιμης ύλης, συζητήθηκε και αποφασίστηκε σε σύσκεψη την οποία συγκάλεσε ο πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου Νάουσας Γ. Βουτυράς. Στη σύσκεψη πήραν μέρος ο Δήμαρχος Στέργιος Φετλής και το Δημοτικό Συμβούλιο, οι συνδικαλιστικοί φορείς της πόλης και οι εκπρόσωποι της αγροτικής και επαγγελματικής τάξης. Την περίοδο της αυτοδιαχείρισης παράχθηκαν αποθέματα εμπορευμάτων και δόθηκε εργασία σε πολίτες της πόλης αλλά και σε αντάρτες, κυρίως αναπήρους. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας και την παράδοση των όπλων από τον ΕΛΑΣ, οι ιδιοκτήτες των εργοστασίων επέστρεψαν στην πόλη. Πρώτο τους μέλημα ήταν να καταργήσουν το καθεστώς της αυτοδιαχείρισης και να απομακρύνουν οριστικά όλους τους υπαλλήλους και εργάτες που υπήρξαν μέλη της εργατικής επιτροπής διοίκησης του εργοστασίου.

Ολοκληρώνοντας την ιστορική περιήγησή μας στη συγκεκριμένη περίοδο, αξίζει να αναφερθεί ότι κατά την διαπραγμάτευση των ενοτήτων του βιβλίου, και παρά τη σαφή θετική τοποθέτηση του συγγραφέα υπέρ των Λαϊκών θεσμών τους οποίους προσπάθησε να εγκαθιδρύσει το ΕΑΜ, δεν διαφεύγει της κριτικής του η ηγεσία του ΕΑΜικού κινήματος.

Σύμφωνα με τον ίδιο,

 «… η ομαλή πορεία για τη λαϊκή κυριαρχία και τον εκδημοκρατισμό της χώρας ανακόπηκε απότομα μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας και τα πάντα ανατράπηκαν. Η ηγεσία του εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος του Ελληνικού λαού, πολιτική και στρατιωτική, η οποία κρατούσε μια τεράστια δύναμη στα χέρια της πριν αποχωρήσουν οι Γερμανοί από την Ελλάδα, δεν κατόρθωσε ποτέ να εκτιμήσει την πραγματική ισχύ της. Την έκανε θυσία, χωρίς να το αντιληφθεί, στο βωμό των συμφερόντων της Αγγλοκίνητης και υπό κοινοβουλευτικό μανδύα, βασιλομεταξικής κυβέρνησης του Καΐρου, υπογράφοντας τις κατάπτυστες συμφωνίες του Λιβάνου, της Καζέρτας και της Βάρκιζας, όπου αλυσόδεσαν το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα και το οδήγησαν στο θάνατο. Μαζί με αυτό οδήγησαν και τους αγωνιστές όλων των ΕΑΜικών οργανώσεων της χώρας, στις φυλακές, στα παντοειδή βασανιστήρια, στα ξερονήσια, στα έκτακτα στρατοδικεία, στα εκτελεστικά αποσπάσματα.»

Όμως, ότι συνέβη σε όλη τη χώρα συνέβη και στην μικρή πόλη της Νάουσας που πρωτοστάτησε στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα κατά των Γερμανών. Στις 15 Μαρτίου 1945, μόλις σχεδόν ένα μήνα από την υπογραφή της Συμφωνίας της Βάρκιζας, άνδρες της Αστυνομίας συνέλαβαν τους Θωμά Γκιουλέκα πρώην πρόεδρο του Αναθεωρητικού Δικαστηρίου Νάουσας, τον Στέργιο Φετλή, πρώην Δήμαρχο της  Νάουσας, τον Γεώργιο Κόκκινο, βιομήχανο, αδερφό του Φιλώτα Κόκκινου, παλιού δημάρχου της Νάουσας που είχε παυτεί από τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου και τον Κωνστανίνο Αηδονόπουλο, πρώην εθνοσυμβούλους της Πολιτικής Επιτροπής Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ). Οι συλληφθέντες βασανίστηκαν για τη δράση τους  κατά την ΕΑΜική περίοδο. Όλοι, πλην του Γκιουλέκα, λίγο αργότερα αφέθηκαν ελεύθεροι.

Από τα τέλη του 1945 γενικεύτηκαν οι διώξεις και οι συνοικίες της Νάουσας γνώρισαν αλλεπάλληλα μπλόκα και προγκρόμ από εθνοφύλακες, χωροφύλακες και παρακρατικές ομάδες, η δράση των οποίων ανάγκασε κάποια από τα στρατιωτικά και πολιτικά πρώην στελέχη του ΕΛΑΣ να καταφύγουν σε κοντινές αγροτικές και ημιορεινές περιοχές για να γλυτώσουν από την αστυνομία. Μεταξύ αυτών βρίσκονταν και ο γιος του Φετλή, Γεώργιος Φετλής, γνωστός με το ψευδώνυμο Λυκούργος, πρώην διοικητής του εφεδρικού ΕΛΑΣ Νάουσας. Το 1947 ο Στ. Φετλής με τη σύζυγό του Αρετή ξαναφυλακίστηκαν μαζί με άλλους ηλικιωμένους και η υπόθεσή τους έγινε ευρέως γνωστή, αφού έφτασε στον ΟΗΕ μετά από έκθεση που υπέβαλε σ’ αυτόν ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας (ΔΣΕ).

Κλείνοντας την παρουσίασή μου αυτή, θα ήθελα να επισημάνω την στιβαρότητα του λόγου του συγγραφέα και τη διαφαινόμενη άριστη γνώση της περιρρέουσας ατμόσφαιρας και των διαδραματιζόμενων στην πόλη σε κρίσιμες στιγμές της. Η παρουσίαση της μακροϊστορίας της Ελλάδας αλλά και της μικροϊστορίας της περιοχής της Νάουσας, εστιασμένη στην εποχή της ΕΑΜοκρατίας,  γίνεται με άνεση η οποία οφείλεται τόσο στην ευρυμάθεια και ιστορική γνώση που ο ίδιος ο συγγραφέας κατέχει, όσο και στα προσωπικά του βιώματα.

 

 

Σχόλια

• Δεν υπάρχουν σχόλια για αυτό το άρθρο.

Δεν σας επιτρέπεται η υποβολή σχολίων. Παρακαλούμε συνδεθείτε.