Του Αλέκου Χατζηκώστα *

Η έναρξη της σχολικής χρονιάς με τη μη λειτουργία τμημάτων και σχολείων λόγω της έλλειψης μαθητών έφερε ξανά στην επιφάνεια το δημογραφικό πρόβλημα στη χώρα μας. Από τις συζητήσεις όμως συχνά λείπει το κοινωνικό πλαίσιο των αιτιών και άρα αδυνατίζει η προοπτική επίλυσης του ζητήματος. Ορισμένες γενικότερες σκέψεις:

1. Η προσπάθεια ερμηνείας των δημογραφικών εξελίξεων με δείκτες 1) την αριθμητική πληθυσμιακή εξέλιξη, 2) την εξέλιξη της ηλικιακής σύνθεσης του πληθυσμού και 3) τη σχέση γεννήσεων / θανάτων ανά χρονική περίοδο, σε συνάρτηση και με άλλους δείκτες που αναφέρονται στο προσδόκιμο ζωής και στον μέσο όρο γεννήσεων ανά γυναίκα γόνιμης περιόδου, γίνεται σε σχέση με τη διερεύνηση των εξελίξεων στην κοινωνική παραγωγή, αλλά και την αντανάκλασή τους στις σχέσεις των δύο φύλων, στις σχέσεις που συνδέονται με την ανθρώπινη αναπαραγωγή (έρωτας, οικογένεια, γάμος), στον ίδιο τον τρόπο ζωής, που δεν διαμορφώνεται αυθόρμητα, αλλά έχει αντικειμενικά ιστορικό - κοινωνικό περιεχόμενο. Από τις ΗΠΑ, την ΕΕ, την Ελλάδα και άλλα κράτη έχει προβληθεί «ανησυχία» για τη δημογραφική εξέλιξη, προβάλλοντας τη μείωση του πληθυσμού σε εθνικό - κρατικό επίπεδο ως γενική, παγκόσμια τάση, κάτι που δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Για παράδειγμα, ούτε παγκόσμια, ούτε σε χώρες όπως η Ινδία υπάρχει μακροπρόθεσμη τάση μείωσης του πληθυσμού, ενώ στην Κίνα υπήρξε συγκράτηση της αυξητικής τάσης με την εφαρμογή πολιτικών περιορισμού των γεννήσεων. Η αλήθεια είναι ότι αλλάζει η κρατική διάταξη της σύνθεσης του παγκόσμιου πληθυσμού.

2. Βέβαια η συζήτηση για το δημογραφικό πρόβλημα δεν αφορά μόνο στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, στα κράτη - μέλη της ΕΕ. Αντανακλά ένα βαθύτερο ζήτημα, παρ’ όλο που διαφορετικά εκδηλώνεται σε μια σειρά χώρες. Συνολικά, υπάρχει σταδιακή επιδείνωση των δημογραφικών δεικτών τα τελευταία χρόνια. Από τα κείμενα της ΕΕ, ομολογείται πως η σταδιακή συρρίκνωση του πληθυσμού στα κράτη - μέλη της, δυνητικά θα μειώσει το σχετικό βάρος της στην παγκόσμια οικονομία και θα περιορίσει τη γεωπολιτική επιρροή της.

Σε κάθε περίπτωση οι παράγοντες που συνθέτουν το δημογραφικό πρόβλημα είναι πρωτίστως οικονομικοί, κοινωνικοί, πολιτικοί, πολιτιστικοί. Από αυτήν την άποψη οι δημογραφικές εξελίξεις είναι άμεσα συνυφασμένες με τους συνολικότερους όρους ζωής της εργατικής λαϊκής οικογένειας, των νέων ζευγαριών.

Στην Ελλάδα, οι πολιτικές που προωθούν τόσο η σημερινή κυβέρνηση της ΝΔ, όσο και οι προηγούμενες κυβερνήσεις των ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ και άλλων, με βάση τις κατευθύνσεις της ΕΕ, είναι μέρος του προβλήματος, όχι της λύσης.

3. Σε όλη την Ελλάδα -αν και με διαφοροποιήσεις- παρατηρείται συρρίκνωση του πληθυσμού, η οποία οφείλεται και στη μείωση των γεννήσεων. Η αναστολή στην απόφαση ενός ζευγαριού, κυρίως της γυναίκας, να αποκτήσει παιδιά στην πιο γόνιμη ηλικία, είναι αποτέλεσμα σημαντικών κοινωνικών αλλαγών. Αφορά κυρίως στη μεγαλύτερη συμμετοχή των γυναικών στην κοινωνική εργασία, η οποία έχει προοδευτικό χαρακτήρα, αλλά αντικειμενικά διαμορφώνει νέες ανάγκες.

Πρόκειται για αλλαγές που έχει ανάγκη η καπιταλιστική οικονομία, αλλά δεν συνοδεύονται με τις ανάλογες κρατικές κοινωνικές δομές και υπηρεσίες, φέρνοντας σε αντιπαράθεση το δικαίωμα της γυναίκας στην εργασία με την κοινωνική ανάγκη προστασίας της μητρότητας, της οικογένειας. Την ίδια ώρα, παρουσιάζεται ως ζήτημα ατομικής ευθύνης και ικανότητας της γυναίκας, η «επιλογή» ανάμεσα στην «επαγγελματική ανέλιξη» και στη δημιουργία οικογένειας.

Οι κατευθύνσεις της ΕΕ και η πολιτική της σημερινής κυβέρνησης ΝΔ, όπως και των προηγούμενων, ουσιαστικά καλούν τις εργαζόμενες να συμφιλιωθούν με την «ευέλικτη εργασία», με τα σπαστά και ακανόνιστα ωράρια, με δουλειά τις Κυριακές, με τηλεργασία, που καταργεί κάθε σταθερότητα στον εργάσιμο χρόνο και στον χώρο εργασίας. Η «ευελιξία» έρχεται να στηρίξει τις ανάγκες της καπιταλιστικής εργοδοσίας και όχι της εργαζόμενης μητέρας. Πρόκειται για τις δήθεν “ίσες ευκαιρίες” γυναικών και ανδρών στην εργασιακή ζούγκλα της ΕΕ.

4. Η  η στήριξη των γεννήσεων δε γίνεται με ημίμετρα, με πολιτικές που λογαριάζουν τα αναγκαία μέτρα προστασίας και στήριξης της οικογένειας με τη λογική του "κόστους - οφέλους" για το κράτος και με γενικό κριτήριο το κέρδος των μονοπωλίων. Το δημογραφικό ζήτημα είναι βαθιά κοινωνικό, που σχετίζεται με τα κίνητρα οργάνωσης της οικονομίας και όλης της κοινωνίας. Για να μπορέσουν οι νέοι και οι νέες να δημιουργήσουν οικογένεια, θα πρέπει να νοιώθουν την ασφάλεια της σταθερής εργασίας, του σταθερού εισοδήματος για την κάλυψη αναγκών διατροφής, ένδυσης, ψυχαγωγίας, αθλητισμού, φτηνής σύγχρονης κατοικίας. Προϋποθέτει το κράτος να εξασφαλίζει όλα όσα χρειάζονται: δωρεάν υπηρεσίες Υγείας, με έμφαση στην πρόληψη, προγεννητικού ελέγχου, ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως και δωρεάν υπηρεσίες προσχολικής αγωγής, πρώιμης διάγνωσης και παρέμβασης, παιδείας, φροντίδας των ηλικιωμένων.

Με βάση τις δυνατότητες της επιστήμης, της τεχνολογίας, της ραγδαίας αύξησης της παραγωγικότητας, όλα αυτά μπορούν να αποτελέσουν κατοχυρωμένα και καθολικά δικαιώματα. Στο πλαίσιο, όμως, μιας άλλης ανάπτυξης που στο επίκεντρο έχει την ικανοποίηση των σύγχρονων κοινωνικών αναγκών, και όχι το κέρδος των επιχειρηματικών ομίλων. Απαιτεί ένα επιστημονικά κεντρικό σχέδιο, στηριγμένο στην κοινωνική ιδιοκτησία των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, με πρωταγωνιστή στα όργανα της οικονομίας και της εξουσίας τον εργαζόμενο άνθρωπο.

* Δημοσιογράφος-συγγραφέας

πρώτη δημοσίευση εφημερίδα ΒΕΡΟΙΑ 22/9